تقسیم بندی ارکان عروضی بر حسب جای آن ها درمصراع

تقسیم بندی ارکان عروضی بر حسب جای آن ها در مصراع:

الف – ارکانی، که در آغاز، میان و پایان مصراع می آیند:

١- فاعلاتن __ U __ __

٢- فاعلن __ U __

۳- مفاعیلن U __ __ __

۴- فعولن U __ __

۵- مستفعلن __ __ U __

۶- مفعولن __ __ __

۷- فَعَلاتن U U __ __

٨- فَعَلن U U __

٩- مَفاعلن U __ U __

١٠- مفتعلن __ U U __

ب – ارکان غیر پایانی که در پایان مصراع قرار نمی گیرند:

١- فاعلاتُ __ U __ U

٢- فَعَلاتُ U __ U U

۳- مَفاعیلُ U __ __ U

۴- مُستفعِلُ __ __ U U

۵- مَفعولُ __ __ U

۶- مَفاعِلُ U U __ U

ج – ارکان پایانی که فقط در پایان مصراع می آیند:

١- فَعَل U __

٢- فَع __

توجه»»»حفظ این ۱۸رکن لازم و ضروری است

آرایش ارکان عروضی گوناگون در کنار یکدیگر، “وزن ها” یا “بحرهای عروضی” را ایجاد می کند (که در دنباله ی این بحث به تفصیل معرفی خواهند شد). مثلن این مصراع شعر حافظ :” که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها” دارای وزن “مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن” است که از تکرار رکن “مفاعیلن” ایجاد شده است.

مثال های زیر از جمله وزن های پرکاربرد شعر کلاسیک فارسی هستند:

� فـَعـولـُن فـَعـولـُن فـَعـولـُن فَعَل (وزن حماسی شاهنامه ) :

کنون گر به دریا چو ماهی شوی / و یا همچو شب در سیاهی شوی

� مـَفاعیلـُن مـَفاعیلـُن مـَفاعیلـُن مـَفاعیلـُن :

سحر با باد می گفتم حدیث آرزومندی / خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی

� مـَفاعیلـُن‏ مـَفاعیلـُن ‏فـَعولُن (وزن دوبیتی و فرهاد و شیرین از نظامی):

بگفتا جان‏فروشی از ادب نیست / بگفت از عشق‏بازان این عجب نیست

� فاعـِلاتـُن فاعـِلاتـُن فاعـِلاتـُن فاعـِلـُن :

بر نیامد از تمنای لبت کامم هنوز / بر امید جام لعلت دردی ‏آشامم هنوز

زهراامیدی