تقطیع در شعروترانه

تقطیع درشعروترانه

 تقطیع–قطعه قطعه کردن واژه ها به صورت هجا،هجا را تقطیع هجایی و قطعه قطعه کردن مصراع یا بیت را به ارکان عروضی تقطیع به ارکان می نامند.

نکات قابل توجه در تعیین وزن شعر فارسی عبارتند از:

1) درست خواندن و درست نوشتن شعر فارسی (خط عروضی)

2) تقطیع هجایی

3)تقطیع به ارکان

4) اختیارات شاعری 

در خط عروضی و تقطیع هجایی

رعایت موارد زیر ضرورت دارد:

 1) در خط عروضی صورت ملفوظ (گفتاری)واژه ها نوشته می شود نه شکل مکتوب (نوشتاری )

 خواهش = خاهش ، تو = ت ، که = ک و...

 2) هرمصوت بلند از نظر امتداد (مقدار کشش صدا یا آوا) دو برابر مصوت کوتاه یا دو واج محسوب می شود.

 ( با ، بو ، بی ) هر کدام سه واج شمرده می شود ؛ چون یک واج صامت (ب)+ یک واج مصوت بلند (ا ، و، ی) است که خود از نظر امتداد دو واج به حساب می آید.

 3) در هر واژه به تعداد مصوت (کوتاه یا بلند) هجا یا بخش وجود دارد ؛ مثلا کلمه ی " برادر"سه هجادارد؛ سه مصوتدارد.

 4)هر مصوت (کوتاه یا بلند ) همیشه دومین حرف هجاست.چنانکه در واژه ی ( کتاب )می بینیم که مصوتهای ( ـــ )و "ا هر کدام دومین حرف هجاست. مصوت بلند زمانی مصوت بلند و دو واج محسوب می شود که هم دومین حرف هجا باشد

 وهم صدای ( آ ،او ، ای) بدهد.مثال: باد ،بود،بید و...

 5)نون ساکن(ن )بعد از مصوتهای بلند ( ا ، و، ی ) در یک هجا در خط عروضی به حساب نمی آید؛یعنی ،واژه های (جان ،خون و دین ) به ترتیب به صورت ( جا ، خو ،دی ) خوانده می شوند یا به حساب می آیند.

 نکته- اگر " چون " به معنی ( مثل و مانند =حرف اضافه و زیرا و هنگامی که=حرف ربط) باشد، ( ن) ساکن در خط عروضی حذف نمی شود و اگر به معنی ( چرا ،چطور و چگونه )باشد،( ن ) ساکن در خط عروضی حذف می گردد.

 زفراق چون ننالم من دل شکسته چوننی که بسوخت بندبندم ز حرارت جدایی

 6) "آ"در خط عروضیو در آغاز هجا سه واج به حساب می آید؛ چون در واقع برابر است با " همزه( ء) + ا"

 که همزه یک حرف صامت و "ا"یک مصوت بلند است که خود دو واج شمرده می شود.

 مثال:آب،مرآت، قرآن، مآخذ و...

7)اگر حروف (ا،و،ی)حروف اول و سوم و چهارم هجا باشند،در این صورت صامت به حساب می آیند و دیگر دو واج شمرده نمی شوند. در( ابر، وقت ،یاد) = حرف اول ، در ( مبدا ، نو، سیل )=حرف سوم و در ( ناو ، چای) =حرف چهارم هجا هستندکه در هر حال چون دومین حرف هجا نیستند و صدای (آ،او، ای) نمی دهند، مصوت نیستند بلکه صامت به حساب می آیند.

8)اگر پیش از همزه حرف صامت باشد،همزه می تواند در تلفظ و خط عروضی حذف شود؛ پیش از= پیشز، 

 دانش آموز = دانشاموز ، دل افسرده = دلفسرده و...

9) در خط یا املای عروضی مصوتهای کوتاه یا حرکات باید نوشته شود تا در شمارش واج کمک کند.

 س لا مَت می کُ نَم از دِلُ از جان = سلامت می کنم از دل و از جان

10) حرف ربط یا عطف (و) همچون ضمّه ای روی حرف پیش از خود قرار می گیرد؛

 چنان که روی (ل ) در مصراع بالا به کار رفته است.یا "من و تو "را می خوانیم (( مَ / نُ / تُ )) ، (( مرگ و زندگی )) را می خوانیم (( مَر/ گُ / زِن / دِ /گی )) 

 11) حروفی که در بعضی از واژه ها نوشته می شود ولی خوانده نمی شود در خط عروضی نیز حذف می‌شود؛

 خویش = خیش، چه= چ ، تو = ت و...

 12)حروف مشدّد در املای عروضی دو بار نوشته می شود؛ دقت = دق/قت شدت = شد/دت ...

زهراامیدی